Maliyyə savadlılığının təməli büdcə tərtib edib, ona əməl etməkdir. Beləki büdcə, gəlir və xərclərini idarə etməkdə və pulunun hara getdiyini müəyyən etməkdə sənə kömək edir. Bütövlükdə büdcə tərtibi maliyyə savadlılığının əsas hissəsidir və maliyyə sabitliyinə nail olmaq üçün atılacaq ilkin addımlardandır.

Yaxşı bəs ümumiyyətlə haradan başlamaq lazımdır?

Büdcənin planlaşdırılması ilk əvvəl şəxsi maliyyənin hərtərəfli təhlilindən başlayır:

• Birincisi, əmək haqqı, investisiya gəliri, kredit ödənişləri və vergilər də daxil olmaqla, aylıq gəlirini müəyyənləşdir.
• İkincisi, yuxarıdakıları dəqiqləşdirdikdən sonra xərclərini (həftəlik, aylıq, illik) müəyyən etmək üçün buna mühüm bir zaman ayır.

Bunula belə, büdcə planlaşdırılması maliyyə savadlılığına yönəlik atılacaq addımda yalnız ilkin mərhələdir və məhz onun qaydalarına mütəmadi olaraq əməl olunan zaman öz effektivliyini biruzə verir. Çünki gəlir və xərclərini daimi olaraq izləmək sənə həmişə rahatlıq hissi verəcək və lazımi halda bəzi düzəlişlər də etməyə imkan yaradacaq.

Pulun düzgün idarə edilməsi və ya puldan düzgün istifadə etmə (ingiliscə “money management”) bacarığı maliyyə savadlılığında mühüm rol oynayır. Buraya ilk növbədə ödənişlərinin səliqəli şəkildə gerçəkləşdirilməsi, hesabındakı əməliyyatlara nəzarət və həmçinin lazımsız xərcləri minimuma endirmək amilləri daxildir.

Pul idarəçiliyinin əhəmiyyətli üstünlüklərindən biri də daha təmkinli alış-veriş yoluyla lazımsız xərcləri məhdudlaşdırmaqdır ki, bu da qənaəti saxlayıb, büdcə artımına imkan verir.

Beləliklə, effektiv pul idarəetməsinin əsas xüsusiyyətləri bunlardır:

1. Ödəniş və borcları vaxtında ödəmək bacarığı;
2. Hesab əməliyyatlarının dəqiq izlənilməsi;
3. Lazımsız xərclərin minimuma endirilməsi.

Müxtəlif kredit və sığorta məhsullarını başa düşmək də maliyyə savadlılığının vacib hissəsini təşkil edir. Sən kredit kartları, kredit təklifləri və sığortalama sistemelərinin necə işlədiyini bilməlisən ki, perspektivli qərarlar qəbul edərək, lazımsız borc və risklərdən qaçasan. Məsələn, kredit kartlarının necə işlədiyini başa düşmək sənə, məhz özünüzə lazım olan ən uyğun bankın təkliflərini seçməyə köməklik edəcək.

Bundan sonra isə gələcəkdə kredit ödənişlərini etdikdə sən həm onları bağlamış olacaqsan, həm də borc tələlərindən boyun qaçıra biləcəksən. Parallel olaraq hesabının kredit reytinqi və ödəniş tarixçəsi də müsbət qalacaq.

Sığortaya gəldikdə isə, onun da dərk edilməsi mühüm rol oynayır. Bu, ilk növbədə əmlakını və maliyyəni qəzalar, xəstəliklər və ya təbii fəlakətlər kimi gözlənilməz hadisələrdən qorumaq baxımından vacibdir. Yəni, sığorta məsələsini görməməzlikdən gəlmək olmaz.

Beləliklə həm kredit kartlarında, həm də sığorta şirkətlərində, məhz sənin ehtiyaclarına uyğun olan xidməti seçməlisən. Təbii ki bunu edərkən də şərtləri və digər faktorları da unutmamalısan.

Maliyyə savadlılığı təkcə pulu idarə etmək bacarığı deyil, həm də öz vəsaitinlə investisiya etmək bacarığıdır. İnvestisiya əmanətlərini artırmaq və uzunmüddətli perspektivdə maliyyə sabitliyini təmin etmək məqsədi ilə pul vəsaitini səhmlər, istiqrazlar, daşınmaz əmlak, fond və sair kimi müxtəlif maliyyə alətlərinə yerləşdirmək olar.

Müxtəlif investisiya alətləri və strategiyaları haqqında öyrənmək sənə həmçinin maliyyəni necə bölüşdürmək barədə əsaslandırılmış qərarlar qəbul etməyə imkan verir. Bu isə öz növbəsində risklərini şaxələndirməyə və investisiyanın böyümə ehtimalını artırmağa yol açır.

Həmçinin düzgün investisiya maliyyə yastığı və mühüm maliyyə məqsədlərinə nail olmaq üçün əlverişli alətdir. Lakin bunu da yaddan çıxartmaq olmaz ki, bunu etməzdən əvvəl nəzəri əsasları diqqətlə öyrənməli və lazımi psixoloji və s. keyfiyyətlərə sahiblənməlisən.

Yuxarıda qeyd edildiyi kimi, uğurlu investor olmaq və ümumən maliyyə savalılığını şahələndirmək üçün müəyyən biliklərə sahib olmaq gərəkdir. Çünki akademik fənn kimi maliyyə savadlılığı da səndən daim özünü maarifləndirməyi və təkmilləşdirməyi tələb edəcək. Burada hər şey bir-birinə bağlıdır. Ona görə də, ilkin mərhələlərdə səbr nümayiş etdirməli və bilik-bacarıqlarını tədricən genişləndirərək, bəsid əsaslardan başlamalısan.

Günümzdə maliyyə savadlılığına dair İnternet resurslarda yetərincə açıq məlumatlar mövcuddur. Həmçinin, ölkəmizdə bu yöndə müxtəlif kurslar da fəaliyyət göstərir. Odur ki, burada səndən tələb olunan yeganə şey şəxsi motivasiya və istəkdir.

Nəticə etibarilə, maliyyə savadlılığı maliyyə sabitliyi və müstəqilliyinə nail olmaqda mühüm rol oynayır. Buraya bir neçə əsas aspekt daxildir: büdcə tərtibi, kredit və sığorta məhsulları haqqında biliklər, pulun idarə edilməsi, investisiya və qənaət, həmçinin davamlı təhsil və özünü təkmilləşdirmə.

• Büdcə planlaşdırması maliyyə intizamını təmin edərək gəlir və xərclərini idarə etməyə kömək edir.
• Pul idarəetməsi sənə lazımsız xərcləri minimuma endirməyə və maliyyə intizamının qorumasına dair seçənəklər açır.
• Kredit və sığorta məhsulları haqqında biliklər əsaslandırılmış qərarlar qəbul etməyə, lazımsız borc və risklərdən qaçmağa imkan verir.
• İnvestisiya və qənaət maliyyə yastığı yaradaraq, mühüm maliyyə məqsədlərinə çatmaq üçün real perspektivlər yaradır.
• Nəhayət, təhsil və özünütəkmilləşdirmə isə maliyyə savadlılığının davamlı inkişafını təmin edir.

Maliyyə savadlılığının bu aspektlərinə riayət etmək indiki dövrdə pul vəsaitlərinin sabitliyini təmin etməklə yanaşı, həm də gələcək üçün güclü zəminin yaradılmasına köməklik edəcəkdir.